รายละเอียด : ปรัชญาปารมิตาหฤทัยสูตร

ผู้อ่านที่ไม่คุ้นเคยกับวิถีหายานอาจสงสัยว่าคัมภีร์เยี่ยง หฤทัยสูตร ซึ่งสื่อนัยยะสำคัญในรูปของประโยตปฏิเสธที่ไล่เรียงกันไป จะมีความลึกซึ่งและเป็นแรงบันดาลใจในทางธรรมให่กับผู้คนมากมายเช่นนี้ในเบื้องต้นว่าการใช้ประโยคปฏเสธมีบทบาทอย่างำรในคัมภีร์พุทธศาสนา นับตั้งแต่ที่พุทธศาสนาอุบัติขึ้น หนึ่งในหัวใจคำสอยคือการเปฺนอิสระจากความยึดติด โดยเฉพาะคความยึดมั่นถือมั่นว่ามีความจริงซึ่งเที่ยงแท้ถาวร ไม่ว่าจะเป็นความเที่ยงแท้ของโลกภายนอกหรือความเที่ยงแท้ของตัวตนภายในของแต่ละบุคคล ะุทธศาสนาเชื่อว่าความทุกข์ของเราเดิดจากอนุสัยที่ยึดติืดว่ามีความจริงเที่ยงแท้ถาวรซึ่งอันที่จริงแล้สหาำม่มี โดยเฉพาะการยึดมั่นถือมั่นในความีตัวตนที่เที่ยงแท้ ความยึดมั่นถือมั่นดังกล่าวเป็นสาเหตุที่อนสัยเหล่านี้ฝังแน่นอยู่ในพื้นจิต ดังนั้นการปลกปล่อยตนเองให้่เป็นอิสระทางจิวัญญาอย่าแท้จริงจะทำได้ต่อเมื่อเลิกมองโลกและมองตนเองแบบไร้เดียวสาเท่านั้น การ หฤทัยสูตร ปฏิเสธสวภาวะของขันธ์ ๕ ไม่เพียงแต่แสดงให้เห็นถึงปัญญาณที่เป็นกุญแจสำคัญของพุทธศาสนาเท่านั้น แต่ยังเป็นตัวอย่างชั้นเลิศของปัญญาญาณแบบพุทธ ด้วยเหตุนี้พระสูตรสั้นๆ บทนี้จึงเป็นที่เคารพสูงสุดในพุืทธศาสนามหายาน

คำนำ : ปรัชญาปารมิตาหฤทัยสูตร

คัมภีร์พุทธศาสนาขนาดสั้นที่มีชื่อว่า ปรัชณาปามิตาหฤทัยสูตร ซึ่งเป็นที่มาคำสอนขององค์ทะไลลามะในหนังสือเล่มนี้ เป็นหนึ่งในคัมภีร์ที่ศักดิ์สิทธิ์ที่สุดของพุทธศาสนาฝ่ายมหายาน แต่เดิมมาพุทธศาสนาฝ่านมหายานรุ่งเรือนอยู่ในประเทศอินเดัย จีน ทิเบต ญี่ปุ่น เกาหลี

มองโกเลีย เวียดนาม และอีกหลายแห่งในแถบเอเชียกลาง ซึ่งรวมถึงดินแดนที่เป็นประเทศอัฟกานิสถานในปัจจุบัน เป็นเวลากว่าสองพันปีมาแล้วที่คัมภีร์นี้มีความสำคัญอย่างยิ่งยวดต่อวิถีธรรมของพุทธศาสนิกชนนับล้าน ผู้ที่ปรารถนาจะบรรลุใน ปัญญาบารมี ตามหลักมหายาน จะท่อง สวดศึกษา และปฏิบัติภาวนาโดยพิจารณาธรรมในคัมภีร์เป็นหลัก แม้ในปัจจึบันนี้ ยังคงมีการสวดพระสูตรนี้ในอารามทิเบตด้วยเสีงทุ่มต่ำก้องกังวานที่เป็นเอกลักษณ์เฉพาะ ในวัดเซนของญี่ปุ่นสวดโดยมีการตีกองเป็นจังหวะไปพร้อมๆ กัน ส่วนในวัดจีนและเวียดนามจะสวดเป็นท่วงทำนองเพลง

คัมภีึร์นี้มักเรียกสั้น ๆ ว่าหฤทัยสูตร หลอกหลายช่วงศตวรรษที่ผ่านมามีดารตีความสำสอยที่ลึกซึ่งของคัมภีร์สิทธิ์นี้อย่างกว้าขวางยังผลให้มีอรรถกถาออกมาหลายสำนวน ธรรมบรรยายขององค์ทะไลลามะจะพาเราไปสัมผัสความเป็นมาทรงคุณค่าของการตีความคัมภีร์ที่กระทำกับในสายธรรมอันยิ่งใหญ่ของพุทธศาสนา คำสอนขององค์ทะไลลามะที่แสดงไว้ ฯ ที่นี้เปี่ยมไปด้วยเนื่อหาสาระ หนังสือเล่มนี้จึงเป็นการให้ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับหลักคำสอนของพุทธศาสนาฝ่ายมหายานอย่างครบถ้วน

หลักฐานทางประวัติศาสตร์ระบุว่า ปรัชญาปารมิตาหฤทัยสูตรเป็นส่วนหนึ่งของคัมภีร์พุทธศาสนาที่ชื่อ ปรัญชาปารมิตาสูตร ซึ่งเอ็ดเวอร์ด คอนซ์ ผู้เชี่ยวชาญชาวยุโรปที่อุทิศชีวิตส่วนใหญ่ให้กับหารแปลคัมภีร์เหล่านี้ ระบุว่าคัมภีร์นี้น่าจะรตนาขึ้นในช่วง ๑๐๐ ปีก่อนครัสตกาล-ค.ศ ๖๐๐ หากมองอย่างผิวเผินจะเห็นว่าคัมภีร์ในปรัชญาปารมิตาสูตรพูดถึงการเจริญปัญญาบารมี โดยเน้นในเรื่องการบรรลุญาณทัสมะ ซึ่งชาวพุทธเรียกว่า ความว่าง หรือสุญตา ด้วยปัญญาญาณลามะที่อธิบายพระสูตรนี้ และจากอรรรถกถาทิเบตที่เขียนขึ้นในศตวรรษที่ ๑๕ (ซึ่งแสดงไว้ในภาคผนวก) จะเห็นได้ว่าคัมภีร์ "นัยยะแฝง" ที่เป็นเรื่องของการปฏิบัติธรรมขั้นสูงซึ่งจะนำไปสู่การตรัสรู้อย่าง หมดจด ยิ่งกว่านั้น อรรถกถาทั้งสองยังแสดงให้เห็นว่า หฤทัยสูตรแฝงไว้ด้วยนัยยะอันลึกซึ่งของปณิธานที่จะบรรลุพุทธภาวะเพื่อประโยชน์ของสรรพสัตว์ ปณิธารนี้ดป็นแรงบันดาลใจที่สำคัญยิ่งในวิถีจิตวิญญาณของพุทธศาสนาฝ่ายมหายาน กล่างอีกนัยหนึ่ง หัวใจของปรัชญาปารมิตาคือความกรุณาและปัญญาที่ผสานกันอย่างแนบแน่น

ธุปเทน จินปะ

มอนทรีออล ค.ศ. ๒๐๐๒

สารบัญ : ปรัชญาปารมิตาหฤทัยสูตร

พุทธศาสนาภายใต้บริบท

• แสวงพัฒนาการทางจิตวัญญาณ
• ศาสนาในโลกปัจจุบัน
• รากฐานของพุทธศาสนา
• มหายาน
• พ้นทุกข์

หฤทัยสูตร

• อารัมภบท
• สู้มรรคาพระโพธิสัตว์
• ความไร้ตัวตนภายใต้บริบท
• ทำความเข้าใจเรื่องความว่าง
• เห็นความจริง
• บรรลุผล

วิถีแห่งพระโพธิสัตว์

• การเจริญโพธิจิต

ภาคผนวก

• อรรถาอธิบาย "หฤทัยสูตร" โดยละเอียด
• คำอทิศ

เนื้อหาปกหลัง : ปรัชญาปารมิตาหฤทัยสูตร

เป็นเวลากว่าสองพันปีมาแล้วทีคัมภีร์ปรัชญาปารมิตาฤทัยสูตรมีความสำคัญอย่างยิ่งยวดต่อวิถีธรรมของพุทธศาสนิกชนนับล้านผู้ที่ปรารถนาจะบรรลุในปัญญาบารมี ตามหลักมหายาน จะท่อง สวด ศึกษาและปฏิบัติภาวนาโดยพิจารณาธรรมในคัมภีร์เป็นหลัก อรรถถาขององค์ทะไลลามะ ซึ่งแจดแจงความหมายของพระสูตรนี้ไว้โดยอะเอียด จะพาเราไม่สัมผัสความเป็นมาที่คุณค้าของการตีความคัมภีร์ที่กระทำกันในสายธรรมอันยิ่งใญ่ของพุทธศาสนา คำสอนขององค์ทะไลลาที่แสดงไว้ ณ ที่นี้เปปี่ยมำแเ้วยเนื้อหาสาระหนังสือเล่มนี้จึงเป็นการให้ความรู้เบื้องต้นเกี่ยวกับหลักคำสอนของพุทธศาสนาฝ่ายมหายานอย่างรครบถ้วน อีดทั้งเป็นประโยชน์ต่อพุทธศาสนิกชนของทุกสายธรรม

รีวิวโดยผู้เขียน : ปรัชญาปารมิตาหฤทัยสูตร

อาจกล่างได้ว่า "ปรัชญาปารมิตาหฤทัยสูตร" เป็น "หัวใจ" ของหลักธรรมที่สำคัญอย่างยิ่งสำหรับผู้ปฏิบัติสายมหายาน เพราะพระสูตรขนาดสั้นที่รวมเอาแก่นธรรมของพระพุทธองค์เข้าไว้อย่างครบถ้วนนี้ เป็นธรรมที่รวมเอาแก่นธรรมของพระพุทธองค์เข้าไว้อย่างครบถ้วนนี้ เป็นธรรมที่จะนำพาผู้ปฏิบัติข้ามห้วงโอฆะและถึงซึ่งความหลุดพ้นอย่างหมดจด

มีการแปลพระสูตรบทนี้มากมายหลายภาษาและหายสำนวนแต่ที่น่าสังเกตคือ ลังพังการได้อ่านหรือเพียงสดัลบถ้อยในพรถสูตรไม่ว่าจะเป็นภาษใด ก็สามารถโน้นนำจิตของผู้ปฏิบัติให้อ่อนโยนลงได้อย่างน่าอัศจรรย์ อย่างไรก็ดี ความหมายอันซึ่งของแต่ละถ้อยคำแห่งพระสูตรที่ศักดิ์สิทธิ์นี้ ล้ำลึกเกินกว่าที่ปัญญาของผู้ปฏิบัติทั่วไปจะเข้าใจซายซึ่งแจ่มแจ้ง หากปราศจากอรรถาอธิบายครูบาอาจารย์ที่สามารถและทรงภูมิธรรม

ตลอดช่วงเวลาหลายทศวรรษที่ผ่านมา องค์ทะไลลามะได้เมตตาแสดงธรรมในพระสูตรนี้แก่เหล่าภิกษุและพระพุทธศาสนิกชนทั้วโลกหลายครั้งหลายโอกาส ทั้งที่แสดงแก่ภิกษุชาวทิเบต แต่สังฆะนานาชาติและสาธุชนทั้งหลายโดยผ่านล่าม ซึ่งคำสอนในหนังสือเล่มนี้เป็นการแปลจากคำสอนภาษาทิเบตของพระองค์ท่านเป็นภาษาอังกฤษ โดนธุปเทนจินปะ ซึ่งเป็นทั้งวล่ามส่วนพระองค์ และเป็นผู้รอบรู้พุทธศาสนาอย่างลึกซึ่ง บางครั้ง การแสดงธรรมขององค์ทะไลลามะดำเนินติดต่อกันเป็นเวลาหลายวัน ซึ่งทุกครั้งจะมีสาธุชนหลั่งไหลมาฟังธรรมอย่างเนืองแน่น บ้างก็แสดงในสถานะที่สะดวกสาย บ้างก็จัดในอาราม หรือในบางกรณี ผู้ฟังธรรมจะต้องนั่งกับพื้นในประรำนอกตัวอาคาร เบียดเสียดกันท่ามกลางอากาศที่ร้อนจัด หรือบางครั้งก็หนาวจัด แต่ด้วยอานิสงส์ของพระสูตรอันประเมินค่ามิได้นี้ ความสะดวกทั้งปวงมิได้ทำให้สาธุชนสะทกสะท้าน เพราะจิตของพวกเขาทั้งหลายตระหนักอยู่ว่า การต้องเวียนว่ายในห้วงโอฆะต่อไปอย่างไม่มีที่สิ้นสุดนั้น ลำบากกว่านี้หลายร้อยหลายพันเท่า

นับเป็นบุญของสาธุชนชาวไทยที่จะได้มีการรับธรรมะอันทรงคุณค่านี้ ด้วยการนั่งอ่านอย่างสุขสบายในสิ่งแวดล้อมที่เหมาะสมซึ่งตนเลือกแล้วท่ามกลางบรรยากาศสงบเป็นส่วนตัวและมีเวลาไตร่ตรอง

ยับเป็นวาสนาของผู้แปลที่ได้รับมอบหมายจากสำนักพิมพ์มูลนิธิโกมลคีมทองให้ผู้แปลพระฤหทัยสูตรและอรรถถาสำนวนนี้ขององค์ทะไลลามะซึ่งเป็นผู้นำทางจิตวิญญาณและเป็นอาจารย์ทางธรรมที่ลุ่มลึกที่สุดรูปหนึ่งของโลก

ขอขอบพระคุณพี่พจนา จันทรสันติ ที่ได้กรุณาตรวจทานต้นฉบับบและดื่มด่ำในถ้อยแห่งพระสูตรร่วมกัน และที่สำคัญ ขอขอบคุณ Tenzin Choejor ช่างภาพแห่งทำเนียนองค์ทะไลลามะ ที่ได้กรุณาเอื้อเฟื้อภากปห ขอกุศลของการทำหนังสื่อเล่มนี้ จะแผ่ไพศาลไปยังทุกผู้ทุกนามที่ปรารถนาจะช้ามห้วงโอฆะให้ถึงฝั่งแห่งความหลุดพ้นด้วยเทอญ

นัยนา นาควัชระ

เชียงใหม่ ๔ สิงหาคม ๒๕๕๘